O günleri düşündüğümüzde hepimizin başı biraz karışıyor değil mi? Hem hiç bitmeyecekmiş üzere geçen günler vardı, hem de artık dönüp bakınca güya birkaç ayda olup bitmiş üzere. Her gün birebirdi, birebir duvarlara bakıyor, birebir ekrana göz gezdiriyor, tıpkı koltukta oturuyorduk. Lakin bir yandan da hiç durmadan haber geliyor, gündem değişiyor, hayat altüst oluyordu. Artık yıllar sonra geriye baktığımızda vaktin neden bu kadar garip geçtiğini sorguluyorsak, bilin ki bilim de bu sorunun peşine düştü.
Kaynak 1, Kaynak 2, Kaynak 3
Hafıza, vaktin kaydını tutan bir saat değil; daima tekrar yazılan bir kıssa üzere.
Birçoğumuz hafızamızı, olan biteni birebir saklayan bir görüntü üzere düşünürüz fakat gerçek çok daha karmaşık. Bellek aslında geçmişi tekrar kurgulayan yaratıcı bir süreçtir; şu anki ruh halimiz, içinde bulunduğumuz ortam, hatta toplumsal medya üzere araçlar bile geçmişi nasıl hatırladığımızı etkileyebilir.
Daha fazla anı biriktirdiğimiz vakit dilimleri zihnimizde daha uzun sürmüş üzere hissedilir. Tam aykırısı biçimde tekrar eden, birbirine benzeyen günler ise tek bir bulanık küme halinde sıkışır. Pandemi yılları da tam olarak bu yüzden vakit algımızı bozdu… Hem çok şey yaşadık, hem de çok az şeyi hatırlıyoruz.
Pandeminin hayatlarımızı eşitlediği o periyotta vakit neden bu kadar sıkışık hissettirdi?
Normalde sürpriz olaylar, bellek içinde net sonlar oluşturur. Bu olaylar, anılarımızı ‘önce’ ve ‘sonra’ olarak ayırmamıza sebep olur. Fakat pandemi üzere her günün tıpkı göründüğü, konuttan çıkmanın bile büyük bir değişiklik sayıldığı devirlerde bu sonlar silikleşir.
Her şey, birbirine karışmış üzere hissedilir zira beynimiz ayırt edici işaretler olmadan vakti tanımlamakta zorlanır. Ne kadar az çeşitlilik varsa, vakit belleğimizde o kadar daralır. Yani saatler geçse bile anılar birikmiyorsa, o vakit dilimi bize çok daha kısa gelir.
Peki ya hisler? Telaş, belirsizlik ve gerilim vakit algımızla nasıl oynadı?
Zaman algısı yalnızca günlük olaylara değil, duygusal durumumuza da çok bağlıdır. Pandemi, neredeyse herkesin ruh halini etkileyen global bir krizdi. Daima telaş halinde olmak, yalnız kalmak, gelecek belirsizliğiyle yüzleşmek…
Bunların hepsi beynimizin vakti nasıl kaydettiğini direkt etkiledi. Bilim insanları, makus ruh hallerinin geçmişte yaşanan olayları daha çok hatırlamamıza sebep olduğunu ancak bu anıların netliğini azalttığını söylüyor. Yani pandemi periyodunu hatırlarken çok şey hissediyor olabiliriz lakin ayrıntıları bulanık görmemiz işte tam da bu yüzden.
Başta da demiştik; hafıza dediğimiz şey sabit değil, her hatırladığımızda aslında onu tekrar yazıyoruz.
Geçmişi daha net hatırlamaya çalışmak, duygusal olarak onun üzerimizdeki tesirini azaltabilir. Bilim insanları bu sürece “epizodik bellek çağırımı” diyor. Günlük tutmak, bir arkadaşla o günleri konuşmak ya da yalnızca sessizce geçmişi düşünmek bile belleği netleştiriyor ve bugünkü ruh halimizi olumlu istikamette değiştirebiliyor zira detay eksikliği, bastırılmış travmaların tekrar tekrar tetiklenmesine neden olabiliyor.
Pandemi yılları geride kaldı ancak bize bıraktığı o tuhaf vakit algısı hala bizimle. Vaktin uzayıp kısalması, bazen bir günün bitmek bilmemesi, bazen de yılların tek bir göz kırpması kadar süratli geçmesi… Bunların hepsi aslında beynimizin bize oynadığı oyunlardan ibaret lakin tahminen de o periyot, vakti ne kadar kıymetli ve kırılgan bir şey olduğunu fark etmemiz için gerekliydi.
